Tak to już jest na tym świecie, że po jednym pokoleniu następuje kolejne. To co najlepsze i najcenniejsze rodzice przekazują swoim dzieciom, a te później swoim. Czasami to historyczna pamiątka po dziadku, która jest w rodzinie od lat. Innym razem to tradycyjny, rodzinny przepis na ciasteczka z czekoladą lub po prostu sposób prasowania krochmalonych koszul.

Ale czy tylko to? Co tak naprawdę sprawia, że jabłka z jednego drzewa mają podobny smak, a jednak nie jest on dokładnie taki sam. Jak to jest, że wszystkie jabłka są owocami tego samego drzewa, ale każde może wyglądać trochę inaczej. I dlaczego mówimy, że niedaleko jabłko pada od jabłoni?

U cioci na imieninach

Wyobraź sobie, że jesteś na spotkaniu rodzinnym. Mogą to być urodziny babci albo chrzciny Twojego bratanka. Wokół słychać gwar i śmiechy, a zgromadzone osoby prowadzą ożywioną dyskusję. Przy jednym stole siedzą dziadkowie, rodzice, dzieci, ciocie, wujkowie i kuzyni. Śmiało można powiedzieć, że płynie w was ta sama krew i jesteście ze sobą spokrewnieni.

Gdyby tak przyjrzeć się bliżej, to owszem, niektóre wspólne cechy widać na pierwszy rzut oka. A to kolor oczu lub włosów, typ sylwetki, charakterystyczną mimikę, uśmiech czy podobne rysy twarzy. Nie da się ukryć, że macie ze sobą coś wspólnego.

Mimo to każdy jest przecież inny. Rodzeństwo choć podobne z wyglądu, inaczej reaguje w niespodziewanych sytuacjach. Ma swoje sposoby na odrabianie lekcji czy nawiązywania znajomości. Bywa, że nawet w wyglądzie jest totalnie inne, bo jedno ma ciemne kasztanowe włosy, a drugie białe jak len.

Co ma zatem wpływ na to jacy jesteśmy? Co determinuje naszą wyjątkowość i niepowtarzalność i sprawia, że różnimy się między sobą. A może pytając z drugiej strony – co sprawia, że jednak pewne rzeczy robimy tak jak nasi rodzice czy dziadkowie. Czy to geny? A może to kwestia wychowania lub społeczeństwa? Co ma na nas największy wpływ?

Teoria determinizmu

Można powiedzieć, że to jacy jesteśmy jest zdeterminowane przez trzy główne czynniki:

Czynniki genetyczne czyli wszystkie te cechy, które wraz z materiałem genetycznym przekazywane są z pokolenia na pokolenie. Cechy te są zapisane w naszym kodzie DNA i wpływają na wiele czynników, w tym na nasz temperament. To geny są instrukcją budowy naszego ciała, ale również psychiki. Mówiąc wprost nasze dzieci dziedziczą po nas nie tylko to jak wyglądają, ale również cześć cech psychicznych, wpływających na ich temperament.

Czynniki psychologiczno-rodzinne u podnóża których leży stosowany przez rodziców styl wychowawczy i otoczenie, w którym rozwijamy się. To również nasze doświadczenia z dzieciństwa i możliwości, które stwarzali nam rodzice w procesie naszego dojrzewania i dorastania. To jest trochę tak, jak z przepisem na zupę pomidorową. Wiadomo, że przepis jest jeden, ale w każdy domu i tak zupa ma trochę inny smak. Rodzice wychowują swoje dzieci i  korzystają z ogólnie przyjętych zasad, norm i wskazówek, ale każdy robi to w swoim własnym indywidualnym stylu.

Czynniki środowiskowo-społeczne czyli szersze wartości społeczne i kulturowe otoczenia, w którym żyjesz ty i twoja rodzina. To również elementy tradycji i folkloru, polityki państwa, historii czy ogólnie przyjętych norm danego społeczeństwa. Zapewne zgodzisz się, że inne środowisko do rozwoju ma osoba urodzona w Polsce, a inne w Hiszpani, a jeszcze inne w Chinach czy RPA.

Fifty – fifty czyli ile?

Możesz zapytać „To co jest ważniejsze?” albo „Co ma większy wpływ na to jacy jesteśmy- geny czy środowisko?”.

Prawda jest taka, że zarówno geny jak i najbliższe otoczenie, czyli rodzina i społeczność, w której żyjemy ma ogromny wpływ na nasze indywidualne cechy.

Geny, a właściwie czynnik genetyczny rysują naszą pierwszą mapę umysłu i ciała. Dzięki nim nasze dzieci są do nas podobne, dziedziczą cechy wyglądu od obojga rodziców, jak i w pewnej części od dziadków i poprzednich przodków. W genach przekazywane są nie tylko cechy wyglądu, ale również temperamentu, zdolnosc do wyrażania emocji i współodczuwania. Więcej o wpływie genów na osobowość i prowadzonych w tym kierunku badaniach naukowych przeczytasz w artykule Newsweeka.

Naukowcy twierdzą, że geny mają wpływ między 40% -50% na to jacy jesteśmy i jakie posiadamy cechy osobowości.

Pozostałe 60% -50% przypada na wpływy środowiska, czyli oddziaływanie naszej rodziny i sposobu wychowywania, a także cechy społeczeństwa, kraju czy kultury, w której się rozwijamy.

O tym jak ważne są oba te czynniki dobitnie powiedział w 1955 roku Donald Hebb głosząc, że proporcja obu czynników w wyznaczaniu różnic indywidualnych (nature or nurture?) jest tak samo ważna- 100% dziedziczności i 100% środowiska.

Wbrew opiniom krążącym szczególnie w latach 20-tych XX wieku, nie można jednoznacznie stwierdzić, że tylko geny determinują naszą osobowość, zdolności intelektualne czy tendencje do pewnych zachowań. Jak również fałszywa byłaby teza, że jedynie środowisko ma znaczenie w procesie kształtowania się osobowości i charakteru człowieka. Oba czynniki są tak samo ważne w kształtowaniu indywidualnych cechy człowieka i wstępują nierozerwalnie obok siebie.

Co to oznacza dla mnie?

To w takim razie jak to jest z tymi talentami? Wiemy, że to najsilniejsze połączenia synaptyczne w mózgu i kształtują się one od najmłodszych lat. Natomiast środowisko ma wpływ na ich rozwój, efektywne wykorzystanie, czasami uśpienie lub wygłuszenie. Więcej o tym co to jest talent przeczytasz we wpisie, gdy klikniesz tutaj.

Popatrzmy na przykład Adasia, który od dziecka jest bardzo rozmowny, wręcz potrafi zagadać człowieka. Do tego lubi żarciki i chętnie występuje na scenie. Ma dużo energii, którą zaraża innych. Widać, że to symptomy talentu Centrum Uwagi [Presence].

I teraz mamy dwa scenariusze:

Scenariusz nr 1– rodzice od początku widzą te cechy i starają się stwarzać możliwości do ich wykorzystania i rozwoju. Zdają sobie sprawę, że mają w domu przyszłego lidera lub mówcę motywacyjnego. Szukają dla niego odpowiednich zajęć i aktywności. Dodatkowo rodzice zauważyli ogromne zainteresowanie Adasia przyrodą, a szczególnie ptakami. Kto wie, może zostanie znanym reporterem prowadzącym programy telewizyjne o życiu ptaków, a przyszłości  będzie miał możliwość połączenia swojego talentu z pasją.

Tutaj ziarenko (gen) padło na taki grunt (środowisko sprzyjające), gdzie zaczęło kiełkować i rosnąć bardzo wcześnie. Pewnie w wieku 16-17 lat umiejętność przemawiania i opowiadania, szczególnie w kwestii interesujących Adama tematów, będzie jego silną stroną, a chłopak z pasją i przekonaniem wybierze swoją przyszłą zawodową profesję.

Scenariusz nr 2– w tej rodzinie widoczna u Adasia chęć rozmawiania i opowiadania jest tłumiona i uciszana częstym „No nie gadaj tyle”. Mały Adaś słyszy, by cicho siedział, nie opowiadał tyle, albo nie pajacował czy się wygłupiał. „Kto to widział, tak się zachowywać? Wszyscy się na Ciebie gapią”. Poza tym jego mama, znana i cenione w swojej profesji, jest pewna, że syn odziedziczył po niej nie tylko urodę, ale również przejmie prowadzenie rodzinnego biznesu.

Tutaj ziarenko (gen) padło na inny grunt (środowisko niesprzyjające) i naturalne predyspozycje Adama są tłumione, może nawet ignorowane, a ich szansa na rozwój niewykorzystana. Adaś, choć w głębi serca czuje, że lubi przyciągać uwagę, to jednak obowiązujące go zasady środowiska domowego i społecznego wpychają w inny rodzaj działania i postępowania.

Oczywiście te scenariusze to uproszczone wersje naszej codzienności. Mimo to, wybór scenariusza w dużej mierze zależy od rodziców i tego jakie stworzą środowisko dla tego, co w genach jest zapisane.

Jak już robić, to dobrze od początku?

Jeśli czytasz ten artykuł, to już wiesz, że możliwości do działania masz naprawdę wiele. Mimo to zacznijmy od tego co najważniejsze:

• Patrz na swoje dziecko, jak na unikatową, jedyną w swoim rodzaju jednostkę. Na pewno ma Twoje rysy czy kolor oczu i odziedziczyło po Tobie pewne cechy, ale to nie znaczy, że myśli, odczuwa i zachowuje się tak samo jak Ty.
• Zapisuj swoje obserwacje naturalnych wzorców myślenia, zachowania i odczuwania Twojego dziecka. Zrozum je i zaakceptuj. Być może są podobne do Twoich, ale mogą być tez obszary, gdzie wasz stosunek do świata może być zupełnie inny.
• Wychowywanie wiąże się z dawaniem dzieciom samodzielności- tej w działaniu i tej w myśleniu. Szanuj pomysły swojego dziecka, wspieraj w realizacji jego marzeń i zamierzeń.
• Kreuj przestrzeń i środowisko, w której dziecko będzie mogło być sobą. Nie wszystko da się zaplanować i zaprogramować.
• Bądź autentycznym i szczerym rodzicem, działaj w zgodzie z sobą.

Tak jak każde jabłko spadające z drzewa rożni się od siebie, tak każdy człowiek jest unikatową mozaiką swoich cech fizycznych i psychicznych. Niewątpliwie dzieci dziedziczą po Tobie pewne cechy i nie upadają daleko od tej rodzinnej jabłoni. Sęk w tym, że to co w genach to połowa tego jak możemy się zachowywać i jaki temperament nam ujawni się. Resztę dopełniają podejście wychowawcze, lokalne otoczenie i społeczeństwo.

We wpisie wykorzystano:

	Steven Covey „7 nawyków skutecznego działania” Rozdział „Bądź proaktywny”
	Artykuły w magazynie „Psychologia dziś”, nr 3/2018

Jeśli jesteś szczególnie zainteresowany badaniami nad genetyką i wpływem ich rezultatów na środowisko i zmiany społeczne to polecam obejrzenie filmu dokumentalnego w reżyserii  Stephanie Welch z roku 2016 „Czy geny decydują o wszystkim?”.